Ως αλεξιθυμία περιγράφεται η κατάσταση, κατά την οποία ένα άτομο δυσκολεύεται να αναγνωρίσει και να εκφράσει τα δικά του συναισθήματα. Είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την δυσκολία ένταξης και προσαρμογής στην κοινωνία καθώς και στις κοινωνικές σχέσεις. Σαφώς, δεν μιλάμε για ψυχική διαταραχή, μπορεί όμως να συνυπάρχει με κάποια απ’ αυτές.
Συνήθως, τα άτομα που πάσχουν από αλεξιθυμία μιλούν για σωματικά συμπτώματα. Έχουν μια συνεχή ένταση, είναι ευερέθιστοι, αισθάνονται ανήσυχοι και υπάρχει έντονα το αίσθημα του πόνου, της πλήξης και ενός συνεχούς κενού, κατά κύριο λόγο συναισθηματικού.
Η σκέψη τους είναι ρηχή ενώ απουσιάζει το στοιχείο της φαντασίας. Το συναισθηματικό τους υπόβαθρο είναι επιφανειακό και δεν έχουν έντονη την ενσυναίσθηση ή την συνεισφοράς. Είναι εξαιρετικά δύσκολο γι’ αυτούς να εκφράσουν και να ρυθμίσουν τα συναισθήματά τους ενώ ακόμη και αν επιχειρήσουν, ίσως δυσκολευτούν στην χρήση των κατάλληλων λέξεων για την περιγραφή.
Η προσωπικότητα ενός ατόμου με αλεξιθυμία θα μπορούσε να χαρακτηριστεί εσωστρεφής, ψυχοπαθητική, παθητική-επιθετική. Αδυνατούν να κάνουν σχέσεις και δυσκολεύονται ακόμη και στην επικοινωνία τους με άλλους ανθρώπους. Προτιμούν την μοναξιά ή εξαρτώνται από άλλους ανθρώπους. Συνεπώς, βλέπουμε πως μια αλεξιθυμική συμπεριφορά, μπορεί να αγγίξει τα δύο άκρα.
Η αλεξιθυμία είναι ένα πολυπαραγοντικό φαινόμενο και ρόλο παίζουν κοινωνικοί, γενετικοί και νευροφυσιολογικοί παράγοντες. Ακόμη, σημαντικός παράγοντας φαίνεται να είναι και το κοινωνικοπολιτισμικό πλαίσιο. Σύμφωνα με την McDougall, οι ενοχλητικές ιδέες και τα επώδυνα συναισθήματα δεν απωθούνται με τους μηχανισμούς άμυνας, όπως γίνεται σε νευρωτικούς ασθενείς, αλλά κατάσχονται από την ψυχή . Λόγω της περιορισμένης ικανότητάς για συμβολισμό της ενστικτικής σύγκρουσης και για φαντασιωτική επεξεργασία, η ενστικτική ενέργεια παρακάμπτει τον ψυχισμό και επηρεάζει άμεσα το σώμα. Οι νευρωτικοί ασθενείς εκφράζουν τις δυσμενείς εμπειρίες μέσα από τη σωματομετατροπή. Απεναντίας στους αλεξιθυμικούς, το σώμα σκέφτεται με τον δικό του τρόπο. Ψυχαναλυτικά η αιτία της αλεξιθυμίας εντοπίζεται στη σχέση μητέρας βρέφους, όπου κυριαρχούν οι αμυντικοί μηχανισμοί της σχάσης και της προβλητικής ταύτισης.
