Ο Αϊνστάιν έλεγε: ”Αν θέλετε το παιδί σας να γίνει έξυπνο, διαβάστε του παραμύθια. Αν θέλετε να γίνει πιο έξυπνο, διαβάστε του περισσότερα παραμύθια”. Το παιδικό μυαλό διέπεται από τόση αθωότητα, που ο πιο εύκολος και δημιουργικός τρόπος να μάθει είναι μέσω των παραμυθιών. Ο εγκέφαλος του παιδιού είναι προγραμματισμένος να δέχεται χαρούμενα μηνύματα, πολύχρωμες εικόνες, ευάκουστες μουσικές, λόγια όμορφα με αγάπη, χιούμορ κι έλλειψη καχεντρέχειας. Τι πιο χαρακτηριστικό απ’τα κλασικά παραμύθια με τις όμορφες πριγκίπισσες, τους γενναίους πρίγκιπες, τα εξωτικά μέρη, τις αστείες εικόνες και τις περιπέτειες των ηρώων έως το αίσιο τέλος.
Εντούτοις, έχουμε ποτέ αναρωτηθεί αν όντως τα παραμύθια κρύβουν ένα ηθικό δίδαγμα στ’αλήθεια ή μήπως επαναλαμβάνουν το ίδιο μοτίβο; Αν καθίσουμε και παρατηρήσουμε τη δομή των παραμυθιών, θα διαπιστώσουμε το εξής: ο ήρωας δεν είναι ένας μέσος άνθρωπος. Η πριγκίπισσα δεν είναι μια ξέγνοιαστη κοπέλα. Κοινός τους παρονομαστής είναι, σχεδόν πάντα, μια μεγάλη απώλεια ήδη απ’την πρώιμη παιδική τους ή και βρεφική τους ηλικία. Τα πρόσωπα αυτά ξεκινούν την ιστορία τους, συνήθως, έχοντας ήδη χάσει τον έναν ή και τους δύο γονείς τους . Π.χ η Χιονάτη κι η Σταχτοπούτα είχαν χάσει τη μητέρα τους κι ο πατέρας τους αναγκάστηκε να παντρευτεί μια «κακιά μητριά», η Πεντάμορφη, η Γιασμίν κι η Ποκαχόντας είχαν μεγαλώσει μόνο με τον πατέρα τους, η Ωραία Κοιμωμένη έζησε μακριά κι απ’τους δύο της γονείς, ο Πινόκιο είχε μόνο τον πατέρα του Τζεπέτο, ο Νέμο έχασε τη μητέρα του όταν εκείνη προσπάθησε να τον προστατέψει και φυσικά, το πιο χαρακτηριστικό, ο Σίμπα έχασε τον πατέρα του όταν κι εκείνος προσπάθησε να προστατέψει το παιδί του απ’το κακό.
Ο προβληματισμός που εγείρεται είναι το γιατί είναι αναγκαστικό πάντα ο ήρωας ή η ηρωίδα να ζουν ορφανοί, δυστυχισμένοι, κατατρεγμένοι απ’τη μοίρα. Γιατί πρέπει να πληρούν αυτές τις προδιαγραφές ώστε να φαίνονται δυνατοί και να αποσπούν τη συμπάθεια και τη συμπόνια του κοινού; Είναι αλήθεια ότι όταν ένας άνθρωπος βιώσει από μικρός τον πόνο της απώλειας ή κληθεί να αντιμετωπίσει δυσκολίες, αναγκάζεται να αναλάβει από νωρίς τον ρόλο του ενήλικα και να φανεί δυνατός ώστε να επιβιώσει. Αλλά γιατί πρέπει πάντα κάποιος να θεωρείται με υπερδύναμη ψυχής μόνο αν δεν έχει ξεκινήσει ευτυχισμένος; Υπάρχουν άνθρωποι που δεν έχουν βιώσει απώλεια από μικροί, που έχουν και τους δυο τους γονείς και που ζουν ευτυχισμένοι αλλά καταβάλλουν μεγάλη προσπάθεια να φανούν δυνατοί και ν’αντεπεξέλθουν στις δοκιμασίες της ζωής. Ανεβαίνουν καθημερινά τον δικό του Γολγοθά, ξεπερνούν αμέτρητα εμπόδια που τους εμφανίζει ο δρόμος τους, ξεσπούν σε κλάματα, λυγίζουν, ματώνουν και καταβάλλουν μεγάλη προσπάθεια να σηκωθούν και να συνεχίσουν στην επόμενη πίστα. Αυτοί οι άνθρωποι, που έχουν την οικογένειά τους, που δεν έχουν πέσει στην ανάγκη κάποιας «μητριάς», που δεν έχουν ξεπέσει σε ξένα χέρια, που φαίνονται «τρισευτυχισμένοι» και χωρίς προβλήματα, δεν δικαιούνται συμπόνια κι επιβράβευση; Αυτοί οι άνθρωποι που φαίνονται να τα έχουν όλα, μήπως παραμένουν στο περιθώριο και δεν «επιτρέπεται» ν’ αναγνωριστεί η ψυχική τους δύναμη; Μήπως αυτοί οι άνθρωποι ξεχνιούνται και δεν αναγνωρίζονται τελικά; Τα παραμύθια περνούν στα παιδιά το μήνυμα ότι εάν η μοίρα δεν σου έχει φερθεί καλά, τότε δικαιούσαι την επιβράβευση και τότε μόνο θα φανείς δυνατός και θα γίνεις ο πρωταγωνιστής. Αν η μοίρα είναι υπέρ σου, όμως, και έχει τύχει να είσαι υγιής και με την οικογένειά σου, αυτό σημαίνει ότι αυτόματα δεν μπορείς να έχεις δύναμη ως παιδί κι ως ενήλικας κι ούτε να αναγνωριστεί η προσπάθεια που καταβάλλεις.
Ίσως θα έπρεπε να ξανασκεφτούμε τα νοήματα που λαμβάνουν τα παιδιά σε βαθύτερο επίπεδο. Φυσικά ισχύει η ρήση του Νίτσε ότι «ότι δεν σε σκοτώνει, σε κάνει πιο δυνατό». Αλλά, αν δεν έχει βρεθεί κάτι που να σε σκοτώσει, δεν δικαιούσαι να έχεις δύναμη, να φοβάσαι το μέλλον, να παλεύεις για το καλύτερο και να χαίρεις εκτίμησης κι επιβράβευσης; Όλοι οι άνθρωποι, όσοι γεννήθηκαν τυχεροί κι όσοι άτυχοι, προχωρούν στον δικό τους ξεχωριστό δρόμο, ανεβαίνουν τις ανηφόρες τους, πέφτουν στις κατηφόρες και ψάχνουν ένα βράχο για να στηριχτούν και να σηκωθούν. Σ’ένα παραμύθι, πάντα θα νικήσει ο άτυχος ήρωας κι όχι ο λίγο πιο τυχερός. Μήπς, τελικά, μιλάμε για ένα άνισο μοτίβο;
Τζατζαδάκη Ματρώνη Φιλόλογος/Γλωσσολόγος ΕΚΠΑ Τελειόφοιτη τμήματος Ψυχολογίας ΕΚΠΑ
1 Comment